To Οροπέδιο Λασιθίου αποτελεί ένα μέρος από τις τρεις οροσειρές της Κρήτης. Η υψηλότερη κορυφή της, το Σπαθί (ή Μαδάρα), φτάνει στα 2.148 μέτρα. Το Λασίθι είναι μέρος της Οροσειράς Δίκτη που σχηματίζεται σε υψόμετρο 817- 900 μέτρων. Πρόκειται για ένα εκτεταμένο οροπέδιο, το μεγαλύτερο και ευφορότερο από τα δυο άλλα του νησιού: τη Νίδα της Ίδης (Ψηλορείτης) που βρίσκεται στο Ρέθυμνο και το Οροπέδιο του Ομαλού των Λευκών Ορέων στα Χανιά που αγγίζει τα 1.000 μέτρα.
Το σχήμα του οροπεδίου Λασιθίου είναι στενόμακρο, από την Ανατολή προς τη Δύση, σε μήκος 10 χιλιομέτρων και πλάτος 4-5 χιλιομέτρων. Στην ανατολική πλευρά υψώνεται ως νησίδα μέσα στην πεδιάδα ένας λόφος, η Κεφάλα, και χωρίζει το οροπέδιο σε δυο μέρη. Το ανατολικό δεν έχει υπόγεια νερά, ενώ το δυτικό, που είναι σε έκταση πολύ μεγαλύτερο, έχει άφθονα υπόγεια νερά σε βάθος 8-16-18 μ., ανάλογα με τη θέση.
Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 κυρίως το Οροπέδιο ήταν ένα από τα πρώτα αιολικά πάρκα της Ευρώπης. Υπήρχαν περίπου 16 χιλιάδες ανεμόμυλοι που αντλούσαν τα υπόγεια ύδατα, με τα οποία πότιζαν τις καλλιέργειες τους οι κάτοικοί του. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ανεμόμυλοι ήταν τοπικής έμπνευσης και κατασκευής. Υπάρχουν φωτογραφίες που απεικονίζουν το Λασίθι με τους ανεμόμυλους και μαρτυρούν ότι πραγματικά ήταν ένα μοναδικό τοπίο σε όλο τον κόσμο.
Το Οροπέδιο περικλείεται από πολύ ψηλά και πυκνά βουνά σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε να αποτελεί μοναδικό φυσικό οχυρό. Και σαν τέτοιο έπαιξε σπουδαιότατο ρόλο στις αλλεπάλληλες επαναστάσεις του Κρητικού Λαού από τη Μινωική εποχή μέχρι την εποχή μας. Τα όρη που το περιβάλλουν είναι τα εξής: νοτιοανατολικά βρίσκεται ο κύριος όγκος της υψηλότερης κορυφής Σπαθί που βρίσκεται στα 2.148 μέτρα και ανατολικά βρίσκεται η Τζίβη ή Αλόιδα στα 1.664 μέτρα. Από το βορρά έχουμε τη Σελένα στα 1.559 μέτρα και βορειοδυτικά το Λουλουδάκι που είναι στα 1.163 μέτρα. Δυτικά βρίσκεται η Σκλόκα που είναι στα 1.298 μέτρα και ο Αφέντης στα 1.578. Από το νότο έχουμε το Σαρακηνό που φτάνει στα 1.580 μέτρα, το Βιργιωμένο στα 1.414 και τέλος τη Μαγερεύτρα που έχει υψόμετρο 1.462 μέτρα.
Ο κλοιός αυτός των γύρω βουνών επιτρέπει την είσοδο στο Οροπέδιο μόνο από συγκεκριμένες διαβάσεις. Υπάρχουν μόνο δυο δρόμοι που είναι κατάλληλοι για όλα τα αυτοκίνητα: ΒΔ από το Σελί της Αμπέλου, που συνδέει το Λασίθι με το Ηράκλειο, και ΒΑ από του Πατέρα τα Σελιά, που το συνδέει με τον Άγιο Νικόλαο. Υπάρχουν και 6 άλλοι δρόμοι που είναι κατάλληλοι για τους λάτρεις της πεζοπορίας, αλλά και εκτός δρόμου διαδρομές.
Αυτές βρίσκονται στα εξής σημεία:
Μια πιο εμπεριστατωμένη εκδοχή δίνουν διάφοροι γεωλόγοι, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η περιοχή του Οροπεδίου Λασιθίου είναι μια τεκτονική τάφρος, που η μορφολογία της τροποποιήθηκε μεταγενέστερα με τη διαλυτική ενέργεια του νερού. Ισχυρίζονται, δηλαδή, ότι το Λασίθι έχει πάρει την σημερινή του μορφή εξαιτίας των πολλών υδάτων που πλημμύριζαν τον σημερινό κάμπο του Οροπεδίου και προέρχονταν από τα γύρω βουνά. Οι πλημμύρες αυτές του λασιθιώτικου κάμπου ανάγκασαν τη Βενετία μετά από το 15ο αιώνα (που είχε αρχίσει και πάλι η καλλιέργεια) και μετά από την αναγκαστική ερήμωση του τόπου επί δύο αιώνες, να πραγματοποιήσει στον κάμπο του Οροπεδίου ένα τεράστιο αποστραγγιστικό έργο με ευθύγραμμες τάφρους, 20 από την Ανατολή προς τη Δύση και 12 από το Βορρά προς το Νότο, τις αποκαλούμενες μέχρι και σήμερα από τους κατοίκους με την ιταλική ονομασία «Λίνιες» [ligna, linea (= γραμμή)].
Τη Β' Βυζαντινή περίοδο το Λασίθι, όπως φαίνεται από τις λίγες πηγές που διαθέτουμε, αποτελούσε μια τούρμα, που τη διοικούσε ο τουρμάρχης. Η τούρμα ήταν η κατώτερη διοικητική περιφέρεια, που αντιστοιχεί στη βενετική καστελανία και στη σημερινή επαρχία.
Οι Βενετοί, αφού έγιναν κυρίαρχοι της Κρήτης, τη διαίρεσαν σε 6 διοικητικές περιφέρειες, τα sestieri, όπως είχε διαιρεθεί και η Βενετία σε 6 sestieri, που σημαίνει συνοικίες. Η επαρχία Λασιθίου αναφέρεται στο sestiere Canaregio και περιλάμβανε τις τούρμες Σητείας, Ιεράπετρας, Μεραμπέλου και Λασιθίου. Το 14ο αιώνα πραγματοποίησαν μια άλλη διοικητική διαίρεση. Η νήσος διαιρέθηκε σε 4 διοικητικές περιφέρειες, που τις ονόμασαν territorii. Στη δεύτερη αυτή διαίρεση το Λασίθι, όπως και το Μεραμπέλο, ανήκε στο territorio του Χάντακα. Όμως, καθώς ήταν επαναστατημένη περιοχή, δεν αποτέλεσε καστελανία και έκτοτε, μετά από την καταστολή των επαναστάσεων, ήταν ιδιοκτησία του κράτους και εξαρτιόταν από την κεντρική διοίκηση του Χάντακα μέχρι τέλους της Βενετοκρατίας.
Σήμερα οι κάτοικοι στο Οροπέδιο Λασιθίου βασίζονται κυρίως στην αγροτική και κτηνοτροφική οικονομία. Γνώρισε μεγάλη ακμή στα μέσα του 20ου αιώνα, αλλά για διάφορους λόγους έχει σιγά-σιγά παρακμάσει. Την τελευταία δεκαετία έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες από το δήμο και κυρίως από ιδιώτες να στραφεί το Οροπέδιο και η οικονομία του στον Αγροτουρισμό. Στα περισσότερα χωριά μπορεί ο επισκέπτης να βρει παραδοσιακές ταβέρνες και να γευτεί τις μοναδικές γευστικές απολαύσεις του Λασιθίου. Σε ορισμένα χωριά (στο Τζερμιάδω, στον Άγιο Γεώργιο και στον Άγιο Κωνσταντίνο) μπορεί να φιλοξενηθεί ο επισκέπτης του Οροπεδίου σε αυστηρά παραδοσιακούς ξενώνες και να θαυμάσει την παλιά αρχιτεκτονική με την οποία είχαν κτιστεί τα κρητικά σπίτια των
πηγη oropedio.gr
Το σχήμα του οροπεδίου Λασιθίου είναι στενόμακρο, από την Ανατολή προς τη Δύση, σε μήκος 10 χιλιομέτρων και πλάτος 4-5 χιλιομέτρων. Στην ανατολική πλευρά υψώνεται ως νησίδα μέσα στην πεδιάδα ένας λόφος, η Κεφάλα, και χωρίζει το οροπέδιο σε δυο μέρη. Το ανατολικό δεν έχει υπόγεια νερά, ενώ το δυτικό, που είναι σε έκταση πολύ μεγαλύτερο, έχει άφθονα υπόγεια νερά σε βάθος 8-16-18 μ., ανάλογα με τη θέση.
Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 κυρίως το Οροπέδιο ήταν ένα από τα πρώτα αιολικά πάρκα της Ευρώπης. Υπήρχαν περίπου 16 χιλιάδες ανεμόμυλοι που αντλούσαν τα υπόγεια ύδατα, με τα οποία πότιζαν τις καλλιέργειες τους οι κάτοικοί του. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ανεμόμυλοι ήταν τοπικής έμπνευσης και κατασκευής. Υπάρχουν φωτογραφίες που απεικονίζουν το Λασίθι με τους ανεμόμυλους και μαρτυρούν ότι πραγματικά ήταν ένα μοναδικό τοπίο σε όλο τον κόσμο.
Το Οροπέδιο περικλείεται από πολύ ψηλά και πυκνά βουνά σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε να αποτελεί μοναδικό φυσικό οχυρό. Και σαν τέτοιο έπαιξε σπουδαιότατο ρόλο στις αλλεπάλληλες επαναστάσεις του Κρητικού Λαού από τη Μινωική εποχή μέχρι την εποχή μας. Τα όρη που το περιβάλλουν είναι τα εξής: νοτιοανατολικά βρίσκεται ο κύριος όγκος της υψηλότερης κορυφής Σπαθί που βρίσκεται στα 2.148 μέτρα και ανατολικά βρίσκεται η Τζίβη ή Αλόιδα στα 1.664 μέτρα. Από το βορρά έχουμε τη Σελένα στα 1.559 μέτρα και βορειοδυτικά το Λουλουδάκι που είναι στα 1.163 μέτρα. Δυτικά βρίσκεται η Σκλόκα που είναι στα 1.298 μέτρα και ο Αφέντης στα 1.578. Από το νότο έχουμε το Σαρακηνό που φτάνει στα 1.580 μέτρα, το Βιργιωμένο στα 1.414 και τέλος τη Μαγερεύτρα που έχει υψόμετρο 1.462 μέτρα.
Ο κλοιός αυτός των γύρω βουνών επιτρέπει την είσοδο στο Οροπέδιο μόνο από συγκεκριμένες διαβάσεις. Υπάρχουν μόνο δυο δρόμοι που είναι κατάλληλοι για όλα τα αυτοκίνητα: ΒΔ από το Σελί της Αμπέλου, που συνδέει το Λασίθι με το Ηράκλειο, και ΒΑ από του Πατέρα τα Σελιά, που το συνδέει με τον Άγιο Νικόλαο. Υπάρχουν και 6 άλλοι δρόμοι που είναι κατάλληλοι για τους λάτρεις της πεζοπορίας, αλλά και εκτός δρόμου διαδρομές.
Αυτές βρίσκονται στα εξής σημεία:
- Δυτικά από το Σελί της Αμπέλου και κοντά στο χωριό της Πλάτης και ονομάζεται «Τσούλη το μνήμα» και οδηγεί προς το Καστέλι Πεδιάδας.
- Νότια από το χωριό του Μαγουλά. Περνάει από το Σελί του Σταυρού ή Κλώρος και οδηγεί στην Έμπαρο.
- Ανατολικά από το οροπέδιο του Καθαρού που πηγαίνει προς Μάλλες Ιεράπετρας.
- Από τη βόρεια πλευρά της Τζίβης και οδηγεί στον Αγ. Νικόλαο.
- Βόρια είναι η πολύ επικίνδυνη διάβαση Γιοφύργια που πηγαίνει προς Βραχάσι και Νεάπολη.
- Πάνω από το χωριό του Πινακιανού και ΒΔ από το Σελί Ασφεντάμι και οδηγεί προς την Κερά.
Μια πιο εμπεριστατωμένη εκδοχή δίνουν διάφοροι γεωλόγοι, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η περιοχή του Οροπεδίου Λασιθίου είναι μια τεκτονική τάφρος, που η μορφολογία της τροποποιήθηκε μεταγενέστερα με τη διαλυτική ενέργεια του νερού. Ισχυρίζονται, δηλαδή, ότι το Λασίθι έχει πάρει την σημερινή του μορφή εξαιτίας των πολλών υδάτων που πλημμύριζαν τον σημερινό κάμπο του Οροπεδίου και προέρχονταν από τα γύρω βουνά. Οι πλημμύρες αυτές του λασιθιώτικου κάμπου ανάγκασαν τη Βενετία μετά από το 15ο αιώνα (που είχε αρχίσει και πάλι η καλλιέργεια) και μετά από την αναγκαστική ερήμωση του τόπου επί δύο αιώνες, να πραγματοποιήσει στον κάμπο του Οροπεδίου ένα τεράστιο αποστραγγιστικό έργο με ευθύγραμμες τάφρους, 20 από την Ανατολή προς τη Δύση και 12 από το Βορρά προς το Νότο, τις αποκαλούμενες μέχρι και σήμερα από τους κατοίκους με την ιταλική ονομασία «Λίνιες» [ligna, linea (= γραμμή)].
Τη Β' Βυζαντινή περίοδο το Λασίθι, όπως φαίνεται από τις λίγες πηγές που διαθέτουμε, αποτελούσε μια τούρμα, που τη διοικούσε ο τουρμάρχης. Η τούρμα ήταν η κατώτερη διοικητική περιφέρεια, που αντιστοιχεί στη βενετική καστελανία και στη σημερινή επαρχία.
Οι Βενετοί, αφού έγιναν κυρίαρχοι της Κρήτης, τη διαίρεσαν σε 6 διοικητικές περιφέρειες, τα sestieri, όπως είχε διαιρεθεί και η Βενετία σε 6 sestieri, που σημαίνει συνοικίες. Η επαρχία Λασιθίου αναφέρεται στο sestiere Canaregio και περιλάμβανε τις τούρμες Σητείας, Ιεράπετρας, Μεραμπέλου και Λασιθίου. Το 14ο αιώνα πραγματοποίησαν μια άλλη διοικητική διαίρεση. Η νήσος διαιρέθηκε σε 4 διοικητικές περιφέρειες, που τις ονόμασαν territorii. Στη δεύτερη αυτή διαίρεση το Λασίθι, όπως και το Μεραμπέλο, ανήκε στο territorio του Χάντακα. Όμως, καθώς ήταν επαναστατημένη περιοχή, δεν αποτέλεσε καστελανία και έκτοτε, μετά από την καταστολή των επαναστάσεων, ήταν ιδιοκτησία του κράτους και εξαρτιόταν από την κεντρική διοίκηση του Χάντακα μέχρι τέλους της Βενετοκρατίας.
Σήμερα οι κάτοικοι στο Οροπέδιο Λασιθίου βασίζονται κυρίως στην αγροτική και κτηνοτροφική οικονομία. Γνώρισε μεγάλη ακμή στα μέσα του 20ου αιώνα, αλλά για διάφορους λόγους έχει σιγά-σιγά παρακμάσει. Την τελευταία δεκαετία έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες από το δήμο και κυρίως από ιδιώτες να στραφεί το Οροπέδιο και η οικονομία του στον Αγροτουρισμό. Στα περισσότερα χωριά μπορεί ο επισκέπτης να βρει παραδοσιακές ταβέρνες και να γευτεί τις μοναδικές γευστικές απολαύσεις του Λασιθίου. Σε ορισμένα χωριά (στο Τζερμιάδω, στον Άγιο Γεώργιο και στον Άγιο Κωνσταντίνο) μπορεί να φιλοξενηθεί ο επισκέπτης του Οροπεδίου σε αυστηρά παραδοσιακούς ξενώνες και να θαυμάσει την παλιά αρχιτεκτονική με την οποία είχαν κτιστεί τα κρητικά σπίτια των
πηγη oropedio.gr