μαρμακετο
Το χωριό οφείλει το όνομά του στο επώνυμο Μαρμακιώτης των πρώτων κατοίκων του (Βλ. «Κρητικά Χρονικά», ΚΕ', σ.296 και Καστροφύλακα (Κ219) Marmachiotti). Κατά μια άλλη εκδοχή, κοντά στο χωριό υπήρχαν λατομεία, από όπου εξόρυσσαν τις μεγάλες πέτρες που χρησιμοποιούσαν ως υπέρυθρα (ανώφλια) των εισόδων και των παραθυριών των σπιτιών. Οι ειδικοί τεχνίτες που διαμόρφωναν τις πέτρες αυτές ονομάζονταν «μαρμακέτες». Βόρεια και σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου υπάρχει ο λόφος Κάστελος, ο οποίος, όπως αποδεικνύεται από διάφορα οικοδομικά και ταφικά κατάλοιπα που βρέθηκαν, κατοικήθηκε ήδη από το 3500 π.Χ. και συνδέθηκε με το Ιερό του Σπηλαίου της Τραπέζας.
Αναφέρεται το 1583 από τον ιστορικό Καστροφύλακα (Κ105) ως Mettocchio Marmachiotti. Ο Βασιλικάτα το αναφέρει ως Metochio Marmachiotti με 6 σπίτια το 1630 (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ.30). Το επώνυμο αναφέρεται και στο Κατάστιχο Εκκλησιών και Μοναστηριών του 1320 ως Gaurili Marmachiotis. (Βλ. Ζαχ. Τσιρπανλής, Κατάστιχο κ.λπ. 1985, σ.231). Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Marmaketo με 45 οικογένειες (Ν. Σταυρινίδης, Μεταφράσεις, Β', σ. 135). Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται ως Φαρσάρω & Μαρμακέτω με 141 κατοίκους που ανήκε στο δήμο Τζερμιάδου. Το 1900 αναφέρεται ως Μαρμακέτων στον ίδιο δήμο με 164 κατοίκους. Το 1920 γράφεται Μαρμακέτω και έχει δική του κοινότητα με 118 κατοίκους. Το 1928 αναφέρεται με 149 κατοίκους, το 1940 με 177, το 1951 με 161, το 1961 με 162, το 1971 με 153,το 1981 με 123, το 1991 με 198 και το 2001 με 55 μονίμους κατοίκους.
Το Μαρμακέτω είναι η γενέτειρα του θρυλικού ήρωα της Ανατολικής Κρήτης, Μανώλη Καζάνη (1793-1846). Ο θαυμαστής του, ο ποιητής Μιχάλης Διαλυνάς από τη Νεάπολη, αντικρίζοντας το χωριό του αναφώνησε, όπως γράφει ο ίδιος:
«Μικρό χωριό, μα έχει θεία χάρη. Μικρό χωριό, μα γέννησε μεγάλο παλικάρι».
Στο Λασίθι δεν κατοίκησαν ποτέ Τούρκοι. Αλλά οι Τούρκοι του Μεραμπέλου συχνά έκαναν επιδρομές και διέπρατταν ανοσιουργήματα. Ένας απ' αυτούς, ο Αληδάκος από το Χουμεριάκο, πήγε στο Μαρμακέτω γύρω στο 1810 και «κόνεψε» στο σπίτι του πατέρα του Καζάνη. Θέλοντας να δείξει την παλικαριά του, φαίνεται, προκάλεσε σε πάλη το νεαρό δεκαεφτάχρονο Μανόλη. Ο Μανόλης έριξε κάτω τον Τούρκο και έφυγε, για να αποφύγει την εκδίκησή του. Από τότε και σε μικρή ηλικία άρχισε το «χαΐνικο» ολιγόχρονο βίο του. Τους Χριστιανούς που έβγαιναν στο βουνό και ήταν τιμωροί των εγκλημάτων των Τούρκων, οι Τούρκοι τους έλεγαν Χαίνιδες (hayin), που στην κυριολεξία σημαίνει άπιστος, απειθής, αντάρτης.
Στην Ανατολική Κρήτη ήταν αμείλικτος τιμωρός των κακουργούντων Τούρκων. Αμέτρητα είναι τα ανδραγαθήματά του, που τα ψάλλει σε ρίμα ο Νεαπολίτης ποιητής Μιχάλης Διαλυνάς. Ο Καζάνης διέτρεχε την Κρήτη σε μία νύκτα, σαν νέος Τάλως. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 εκπροσώπησε την επαρχία του ως οπλαρχηγός στις συνελεύσεις των επαναστατών και πήρε ενεργότατο μέρος στις μάχες. Πολέμησε και στο Μεσολόγγι μαζί με άλλους εθελοντές Λασιθιώτες, που μάλιστα ένας απ' αυτούς, ο Γ. Γιαμάκης, πληγώθηκε κατά την Έξοδο. Το 1829 που είχε σβήσει η Επανάσταση, έφυγε. Πήγε στη Νάξο, όπου έζησε απασχολούμενος σαν εργάτης, γιατί η Ελληνική κυβέρνηση διέκοψε τη χορήγηση μιας μικρής σύνταξης που έπαιρνε. Πέθανε με το παράπονο το 1846 στη Νάξο. Το επώνυμο της οικογένειάς του ήταν Ροβίθης. Αλλά, όταν βάφτιζαν τον παππού του στην Κρουσταλλένια το 1740, οι γενίτσαροι έσπασαν την πήλινη κολυμπήθρα και η βάφτιση ολοκληρώθηκε σε ένα καζάνι. Κι από τότε πήρε το παρανόμι- επώνυμο Καζάνης.
πηγη oropedio.gr
Αναφέρεται το 1583 από τον ιστορικό Καστροφύλακα (Κ105) ως Mettocchio Marmachiotti. Ο Βασιλικάτα το αναφέρει ως Metochio Marmachiotti με 6 σπίτια το 1630 (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ.30). Το επώνυμο αναφέρεται και στο Κατάστιχο Εκκλησιών και Μοναστηριών του 1320 ως Gaurili Marmachiotis. (Βλ. Ζαχ. Τσιρπανλής, Κατάστιχο κ.λπ. 1985, σ.231). Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Marmaketo με 45 οικογένειες (Ν. Σταυρινίδης, Μεταφράσεις, Β', σ. 135). Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται ως Φαρσάρω & Μαρμακέτω με 141 κατοίκους που ανήκε στο δήμο Τζερμιάδου. Το 1900 αναφέρεται ως Μαρμακέτων στον ίδιο δήμο με 164 κατοίκους. Το 1920 γράφεται Μαρμακέτω και έχει δική του κοινότητα με 118 κατοίκους. Το 1928 αναφέρεται με 149 κατοίκους, το 1940 με 177, το 1951 με 161, το 1961 με 162, το 1971 με 153,το 1981 με 123, το 1991 με 198 και το 2001 με 55 μονίμους κατοίκους.
Το Μαρμακέτω είναι η γενέτειρα του θρυλικού ήρωα της Ανατολικής Κρήτης, Μανώλη Καζάνη (1793-1846). Ο θαυμαστής του, ο ποιητής Μιχάλης Διαλυνάς από τη Νεάπολη, αντικρίζοντας το χωριό του αναφώνησε, όπως γράφει ο ίδιος:
«Μικρό χωριό, μα έχει θεία χάρη. Μικρό χωριό, μα γέννησε μεγάλο παλικάρι».
Στο Λασίθι δεν κατοίκησαν ποτέ Τούρκοι. Αλλά οι Τούρκοι του Μεραμπέλου συχνά έκαναν επιδρομές και διέπρατταν ανοσιουργήματα. Ένας απ' αυτούς, ο Αληδάκος από το Χουμεριάκο, πήγε στο Μαρμακέτω γύρω στο 1810 και «κόνεψε» στο σπίτι του πατέρα του Καζάνη. Θέλοντας να δείξει την παλικαριά του, φαίνεται, προκάλεσε σε πάλη το νεαρό δεκαεφτάχρονο Μανόλη. Ο Μανόλης έριξε κάτω τον Τούρκο και έφυγε, για να αποφύγει την εκδίκησή του. Από τότε και σε μικρή ηλικία άρχισε το «χαΐνικο» ολιγόχρονο βίο του. Τους Χριστιανούς που έβγαιναν στο βουνό και ήταν τιμωροί των εγκλημάτων των Τούρκων, οι Τούρκοι τους έλεγαν Χαίνιδες (hayin), που στην κυριολεξία σημαίνει άπιστος, απειθής, αντάρτης.
Στην Ανατολική Κρήτη ήταν αμείλικτος τιμωρός των κακουργούντων Τούρκων. Αμέτρητα είναι τα ανδραγαθήματά του, που τα ψάλλει σε ρίμα ο Νεαπολίτης ποιητής Μιχάλης Διαλυνάς. Ο Καζάνης διέτρεχε την Κρήτη σε μία νύκτα, σαν νέος Τάλως. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 εκπροσώπησε την επαρχία του ως οπλαρχηγός στις συνελεύσεις των επαναστατών και πήρε ενεργότατο μέρος στις μάχες. Πολέμησε και στο Μεσολόγγι μαζί με άλλους εθελοντές Λασιθιώτες, που μάλιστα ένας απ' αυτούς, ο Γ. Γιαμάκης, πληγώθηκε κατά την Έξοδο. Το 1829 που είχε σβήσει η Επανάσταση, έφυγε. Πήγε στη Νάξο, όπου έζησε απασχολούμενος σαν εργάτης, γιατί η Ελληνική κυβέρνηση διέκοψε τη χορήγηση μιας μικρής σύνταξης που έπαιρνε. Πέθανε με το παράπονο το 1846 στη Νάξο. Το επώνυμο της οικογένειάς του ήταν Ροβίθης. Αλλά, όταν βάφτιζαν τον παππού του στην Κρουσταλλένια το 1740, οι γενίτσαροι έσπασαν την πήλινη κολυμπήθρα και η βάφτιση ολοκληρώθηκε σε ένα καζάνι. Κι από τότε πήρε το παρανόμι- επώνυμο Καζάνης.
πηγη oropedio.gr